پیش‌گفتار
با توجه به مسؤولیت‌های سنگینی که شرع مقدّس بر عهدهٔ علمای دین نهاده است، لازم است نیروهای حوزوی، جهت انجام شایستهٔ این مسؤلیت‌ها، به نحوی که حدّ اقلّ انتظارات جامعه معاصر را برآورده کند، از آمادگی لازم برخوردار شوند. این آمادگی‌ها، به حسب تنوّع مسؤولیت‌ها، متنوع هستند و با توجّه به گسترهٔ هر یک از این مسؤولیت‌ها، جهت آمادگی مناسب برای انجام وظایف مربوط به آن، تخصّص مناسب با آن را می‌طلبد.
– انواع رشته‌های تخصّصی:
رشته‌های تخصصی مورد نیاز دو دسته‌اند:
۱. رشته‌های کاربردی؛
۲. رشته‌های علمی.
– رشته‌های تخصصی کاربردی:
رشته‌های تخصصی کاربردی عمدتاً در چند رشتهٔ اصلی خلاصه می‌شوند:
۱. افتاء و حکم؛
۲. پژوهش و نظریه‌پردازی؛
۳. تدریس؛
۴. خطابه و تبلیغ و مربی‌گری؛
۵. مدیریت؛
۶. قضاء؛
۷. کلام و مناظره.
– رشته‌های تخصصی علمی:
رشته‌های تخصصی آموزشی به طور عمده عبارت‌اند از:
۱. اصول فقه و فقه تفصیلی (تفریعی)؛
۲. فقه اجتماعی (فقه نظام)؛
۳. علوم قرآن و تفسیر؛
۴. منطق، کلام، فلسفه و عرفان؛
۵. ادیان، مذاهب و نحل؛
۶. حدیث و رجال؛
۷. ادبیات و هنر دینی؛
۸. تاریخ و تراجم؛
۹. کتابشناسی و نسخه‌شناسی؛
۱۰. اخلاق و تربیت؛
۱۱. علوم انسانی اسلامی (از قبیل جامعه شناسی، روان شناسی، مدیریت، اقتصاد، علوم سیاسی و ...)
– تذکرات:
الف: برای ورود به مرحلهٔ تخصصی افزون بر اتمام دوره‌های مقدمات و سطوح به شرحی که در برنامه تفصیلی منظور شده است گذراندن یک دورهٔ آموزش عالی که از آن به مرحلهٔ پیش‌تخصصی تعبیر می‌شود، لازم است.
در این مرحله، به تناسب دوره‌های سه گانه تخصصی: تربیت فقیه، تربیت عالم، تربیت فاضل (که شرح آن به تفصیل خواهد آمد) مواد آموزشی، متفاوت خواهد بود.
ب: در مرحلهٔ پیش‌تخصصی در کنار آموزش به سه برنامه دیگر باید توجه کرد:
۱. پژوهش؛
۲. کار آموزی؛
۳. تربیت و اخلاق؛
شرح این عناوین در برنامه تفصیلی خواهد آمد.
– نتیجه:
از آنچه در این مقدمه گفته شد معلوم گشت برنامه تخصصی حوزوی از دو بخش تشکیل می‌شود:
۱. بخش مقدماتی که از آن به مرحلهٔ پیش‌تخصصی تعبیر می‌شود ؛
۲. بخش اصلی که از آن به مرحلهٔ تخصصی تعبیر می‌شود.
- توجه: لازم است دانشجوی حوزوی پیش از ورود به بخش مقدماتی یعنی: مرحلهٔ پیش‌تخصصی، رشتهٔ تخصصی مورد علاقه خود را انتخاب کند تا بر اساس آن، برنامه مربوط به مرحلهٔ پیش‌تخصصی او معین گردد.