مدرسه فصلی فقه نظام در دی ماه سال 1400 در طی سه روز و در مدرسه معصومیه برگزار شد که این اثر ما حصل مطالب ارائه شده در این مدرسه است. محتوای ارائه شده در این مدرسه فصلی در قالب ده نشست، در این کتاب، تقریر و تحقیق شده است.
نشست اول با عنوان ((تبیین نظریه مطلوب در فقه نظام)) برگزار شد که حضرت آیت الله اراکی حفظه الله در این نشست، به تبیین نظریه فقه نظام پرداختند. ایشان با تبیین جایگاه دین و ماهیت فقه به عنوان دستور العمل اقامه جامعه عدل، به دو دیدگاه در مسائل فقهی اشاره کردند. به اعتقاد ایشان مکلف و موضوع احکام شرعی به دو دسته مکلف خرد و کلان تقسیم می شود. از نظر ایشان فعل مکلف گاهی یک فعل فردی است مانند نماز. گاهی هم افعال مکلفین از سنخ افعال اجتماعی است. رفتارهایی مانند بیمه و بانک، یک رفتار اجتماعی به حساب می آیند و اگر پدیده ای به یک پدیده اجتماعی تبدیل شد، احکام خاص خود را پیدا میکند.
در نظر آیت الله اراکی مطالعه فقه به دو صورت جزیره ای و کلان، ممکن است صورت بگیرد. نقص مطالعه جزیره ای فقه در این است که چنین فقهی نمیتواند جامعه ای را که به دنبال پیاده کردن حکم خداوند است اداره کند. بر همین اساس حضرت امام خمینی معتقدند که فقه متعارف برای اداره جامعه کافی نیست و اداره جامعه نیازمند تحول در فقه با عنوان فقه نظام است. به همین جهت ایشان ریشه مشکلات فعلی جمهوری اسلامی را در عدم توجه به فقه نظام میدانند و وظیفه حوزه علمیه است که به فقه اصلی که همان فقه نظام است بپردازد.
نشست دوم با تبیین مصطلحات فقه نظام و با ارائه حجه الاسلام و المسلمین مقیمی حاجی معاون پژوهش مرکز مدیریت حوزه علمیه قم برگزار شد. ایشان با بیان نقطه قوت نظریه فقه نظام نسبت به نظریه فقه حکومتی مبتنی بر ارائه شدن نظریه فقه نظام در قالب ادبیات فقهی و اصولی مرسوم، به تبیین تعاریف مختلف از دو اصطلاح فقه و نظام پرداختند. بر اساس تعاریف متعدد از فقه و نظام ترکیب اصطلاح فقه نظام هم معانی متعددی را واجد خواهد شد که باید روشن شود محل نزاع در نظریه فقه نظام و آنچه که امروزه موافقین و منکرین بر روی آن بحث می کنند، به طور دقیق کدام اصطلاح و ترکیب فقه و نظام خواهد بود. از نظر ایشان در نظریه فقه نظام، فقه به معنای مصطلح خود یعنی فقه اصغر و نظام به معنای شبکه و ارتباط است. در حقیقت آن چه که در نظریه فقه نظام محل بحث است، فقه اصغر است که مجموعه گزاره های شریعت را در یک شبکه ارتباطی و سیستمی، برای استخراج احکام جدید مورد بررسی قرار میدهد.
در نشست سوم، حجه الاسلام رمضانپور دانش آموخته فقه نظام سیاسی مرکز جامع علوم اسلامی ولی امر، در ضمن مباحثی به تبیین مبانی هستی شناسی فقه نظام پرداختند. ایشان با تبیین مصطلحات این عنوان، به خداشناسی و مراتب توحید در مبانی نظامات اجتماعی اسلام و تمایز آن با ایدئولوژی نظامات مادیگرایانه و همچنین نوع نگاه دینی به انسان و جهان پرداختند. ایشان همچنین با اشاره به مبحث سنتهای الهی و اقسام آن، به تاثیر توجه و التفات به این سنن الهی در تدوین نظامات اجتماعی پرداختند.
هم چنین در ادامه کتاب حاصل نشست هایی با موضوعات ذیل را مشاهده خواهید کرد:
- حجت الاسلام حاج ابوالقاسم دولابی؛ وجود نظامات اجتماعی در اسلام
- حجت الاسلام رجبی؛ مبانی دین شناسی فقه نظام
- حجت الاسلام مادرشاهی؛ نقد روش عدم مغایرت در استنباط نظام های اجتماعی
- حجت الاسلام قنبرزاده؛ نقد روشهای موجود و بیان روش مختار
- حجت الاسلام خسروپناه؛ رابطه فقه نظام و علوم انسانی
- حجت الاسلام نحوی؛ رابطۀ فقه و فلسفه از دیدگاه امام خامنه ای
- حجت الاسلام صالحی منش؛ چالش های اصولی فقه نظام